Neelie Kroes moet keihard aangepakt worden

Neelie Kroes – De affaire-Kroes is voor de VVD ook een kans om te laten zien dat de eigen integriteitscode geen dode letter is. Vooral omdat de partij al jaren wordt geplaagd door schandalen. Kroes was niet de eerste.

Onder de radar blijven geldt doorgaans als onlosmakelijk deel van de beroepscode van lobbyisten. Het subtiele spel van de beïnvloeding van politici dient zich buiten het zicht van de camera’s af te spelen, al is het maar omdat jouw gesprekspartners zich liever niet laten voorstaan op hun gevoeligheid voor de eerste de beste lobbyist.

Neelie Kroes kan vaststellen dat ze voor die lobbytest is gezakt, al is het dan met vertraging. Dankzij het gigalek bij Uber ligt nu op straat hoe de voormalige eurocommissaris in 2015 en 2016 heimelijk lobbyde voor het taxibedrijf, terwijl ze dat volgens Europese richtlijnen niet had mogen doen: ze zat nog in de ‘afkoelingsperiode’ na haar ambtstermijn, een regel die moet voorkomen dat belangen door elkaar gaan lopen.

Maar ook voor de morele lobbytest is ze gezakt. Het kan niet vaak genoeg worden gezegd: met lobbyen is niets mis, mits het transparant gebeurt. En mits de kansen op een succesvolle lobby niet afhangen van de vraag wiens portemonnee dik genoeg is om er een paar invloedrijke oud-politici en hun netwerk voor in te huren.

Dat is precies wat hier wél is gebeurd. Uber lobbyde in die jaren overal ter wereld zeer agressief voor ongehinderde toelating tot de taximarkten en zag in Kroes een zeer invloedrijke vrouw binnen de invloedrijkste partij van Nederland. Aan Kroes had Uber een goede. Liefst was ze er gaan werken, maar dat werd herhaaldelijk verboden door de Europese Commissie. Vervolgens ging ze ondergronds. De Europese Commissie wenst tekst en uitleg. Als zij niet overtuigend kan verklaren dat het in werkelijkheid heel anders is gegaan, zijn consequenties onvermijdelijk.

Maar intussen is er ook werk aan de winkel voor de VVD, de partij die de afgelopen jaren werd geplaagd door een reeks integriteitsvraagstukken veroorzaakt door politici die de indruk van ongewenste beïnvloeding van buitenaf niet wisten te vermijden. Kroes was niet de enige die viel voor Uber. Kamerlid Bart de Liefde deed het openlijk door er te gaan werken nadat hij zich in de Kamer eerst voor dat bedrijf had ingespannen.

Gelukkig heeft de VVD ‘vuistregels’ voor dit soort situaties. VVD-politici dienen onpartijdig te zijn en ‘iedere schijn van vermenging van oneigenlijke belangen’ te vermijden. ‘Uw handelen is transparant, zodat optimale verantwoording mogelijk is.’

Dit is een prima gelegenheid om te laten zien dat dat geen dode letter is.

VVD-prominent Kroes lobbyde ondanks verbod EU voor Uber

Oud-Eurocommissaris en VVD-prominent Neelie Kroes lobbyde in 2015 en 2016 in het geheim voor het Amerikaanse techbedrijf Uber, ook nadat de Europese Commissie haar expliciet verboden had een functie bij het bedrijf aan te nemen. Kroes benaderde bewindslieden, topambtenaren en premier Mark Rutte uit naam van Uber. Het miljardenbedrijf wilde via Kroes invloed uitoefenen op de taxiwetgeving en op een strafrechtelijk onderzoek naar Uber.

Dat blijkt uit de Uber Files, meer dan 124.000 interne documenten van Uber. Die documenten werden gelekt aan The Guardian, dat ze deelde met het Internationaal Consortium van Onderzoeksjournalisten (ICIJ). Het lek bevat bedrijfsdocumenten, e-mails, notulen, memo’s en chatberichten. In Nederland deden Investico, Trouw en Het Financieele Dagblad onderzoek naar de Uber Files.

Een jaar nadat Kroes aftrad als Eurocommissaris vroeg ze toestemming aan een Europese ethische commissie om voorzitter te worden van een adviesraad van Uber, de zogenaamde ‘Public Policy Advice Board’. Zowel deze ethische raad als de voorzitter van de Europese commissie, Jean-Claude Juncker, wezen dit verzoek af. Kroes werd verzocht om zich te houden aan de afkoelperiode van achttien maanden die de Europese Commissie stelt om belangenverstrengeling te voorkomen. Kroes was daar verontwaardigd over: ‘How drunk’, zei ze in een interne e-mail over Junckers beslissing, verwijzend naar het vermoedelijke alcoholprobleem van de toenmalig voorzitter van de Europese Commissie.

Na de afwijzing bleef Kroes toch informeel lobbyen voor Uber. In 2015 benaderde ze namens Uber onder anderen Mark Rutte, VVD-ministers Henk Kamp en Melanie Schultz, en PvdA’ers Wilma Mansveld (staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu) en Jeroen Dijsselbloem (minister van Financiën). Kroes ontvangt duidelijke opdrachten vanuit Uber. ‘Wat willen we dat Neelie hierna doet?’ vraagt Ubers Europese lobbydirecteur bijvoorbeeld aan zijn collega. In mei 2016, precies als de afkoelperiode verstreken is, wordt Kroes aangesteld als lid van Ubers adviesraad, tegen betaling van twee ton per jaar.

Kroes werd al tijdens haar Eurocommissariaat Digitale Agenda gevraagd om plaats te nemen in Ubers adviesraad, blijkt uit de files. Het contact tussen Kroes en Uber in die tijd omschrijft het bedrijf in een interne e-mail als ‘mega-confi’.

‘Dit is een duidelijk geval van belangenverstrengeling’, zegt hoogleraar Christoph Demmke, expert op het gebied van integriteit en adviseur van het Europees Parlement. ‘Zowel de ethische commissie als voorzitter Juncker zeggen “doe het niet’’, maar ze stelt hier gewoon haar eigen economische belangen voorop.’ Op schendingen van de gedragscode voor commissarissen staan sancties. Zo kan Kroes haar pensioen verliezen. Leo Huberts, emeritus hoogleraar bestuurskunde, zegt dat het daarbij niet uitmaakt dat Kroes pas in mei 2016 formeel in dienst trad bij Uber. ‘We moeten breder kijken dan alleen naar formele functies. Het gaat erom dat ze ook daarvoor al activiteiten ontplooide.’

Europarlementariër Paul Tang (PvdA) zegt naar aanleiding van de onthullingen uit de Uber Files een klacht in te gaan dienen bij de Europese Commissie. ‘Een Europese commissaris die in de zakken zit van een Amerikaanse multinational brengt schade toe aan de Commissie, en daarmee aan het ambt. Dat valt niet goed te praten.’

Kroes laat in reactie weten dat ze ‘geen formele of informele rol’ had bij Uber vóór haar officiële aanstelling als voorzitter van Ubers adviesraad in mei 2016. Wel had ze toestemming van de Europese Commissie om zich vanaf begin 2015 als speciaal gezant in te zetten voor de StartupDelta, een Nederlandse organisatie die zich inspant voor startende ondernemers. Zij zegt in die functie ‘contact te hebben gehad met een breed scala aan bedrijven, overheden en ngo’s, met als doel een bedrijfsvriendelijk en gastvrij ecosysteem in Nederland te bevorderen.’

Het ministerie van Economische Zaken, waaronder de StartupDelta valt, laat weten dat de speciaal gezant geen ministers of hoge ambtenaren hoort te benaderen ten faveure van grote bedrijven. Toenmalig minister van Economische Zaken Henk Kamp, die Kroes vroeg om speciaal gezant te worden, stelt dat Uber niet onder de doelgroep van de StartupDelta viel. Het bedrijf werd in 2015 al gewaardeerd op 51 miljard dollar, en was geen startup meer te noemen.

‘Uber is vandaag een ander bedrijf,’ liet het bedrijf weten in reactie op vragen over de Uber Files. ‘We zullen geen excuses verzinnen voor gedrag uit het verleden dat niet in overeenstemming is met onze huidige waarden.’