Het was raar om deze tijd naar het Nederlandse nieuws te kijken. Het waren niet zozeer de hevige boerenprotesten: ze werden verwacht. Maar lag de focus op een zestienjarige boerenzoon die ternauwernood met zijn tractor was ontsnapt nadat een politieagent op hem begon te schieten.
Alle partijen waren bang voor escalatie nadat plannen waren aangekondigd om de boerengemeenschap met een derde te verkleinen, met name nadat het huis van een minister twee keer werd bezocht door boze demonstranten. Maar de politie die daadwerkelijk scherpe munitie gebruikte, was een geheel nieuw niveau van betrokkenheid, het feit dat de schoten de jongen ternauwernood misten, redde de Nederlanders voorlopig van verdere chaos. Maar hoe kon dit zo snel ontrafelen, wat is er in vredesnaam gebeurd?
Achtergrond
Stikstof is iets dat deel uitmaakt van de lucht om ons heen. Niets mis mee, maar als het gecombineerd wordt met andere zuurstof of waterstof kan het – in bepaalde hoeveelheden – negatieve effecten hebben op natuur en gezondheid. Het helpt planten te laten groeien, maar te veel stikstof is echter een probleem omdat het de biodiversiteit onderdrukt en dat is waar Nederland met zijn beperkte natuurlijke schoonheid in de problemen is gekomen.
Nederland had in overleg met de Europese Unie afgesproken om het stikstofgehalte te verlagen, maar de overheid was niet erg proactief geweest in het handhaven van de afgesproken normen, dus oordeelde een rechter in 2019 dat het tijd was om ermee aan de slag te gaan. Boeren zijn blijkbaar verantwoordelijk voor 40% van de lokale stikstofemissies en zijn daarom het doelwit geweest van versnelde overheidsregulering. Maar het zijn natuurlijk niet alleen boeren die de lucht vervuilen met overtollig stikstof. Auto’s, vliegtuigen, industrie en ja, heel belangrijk, de bouw. Dit laatste is een opvallend onderdeel omdat het steeds moeilijker werd om bouwvergunningen te krijgen voor het bouwen in een land dat met een echte huisvestingscrisis wordt geconfronteerd.
Betaalbare woningen zijn voor Nederlanders steeds moeilijker te krijgen en nieuwbouw blijft met een ruime marge achter bij de vraag. Dus vanuit een aantal gebieden begon de druk om stikstof verder te verminderen zich op te bouwen en de regering lanceerde enkele weken geleden drastische plannen. Het was gehuld in de taal “er is geen alternatief”, een veelgebruikte en nu bekende term die het ontvangende publiek informeert dat elk debat of elke poging tot compromissen waarschijnlijk zinloos zal zijn. Dit laatste is een opvallend onderdeel omdat het steeds moeilijker werd om bouwvergunningen te krijgen voor het bouwen in een land dat met een echte huisvestingscrisis wordt geconfronteerd.
Betaalbare woningen zijn voor Nederlanders steeds moeilijker te krijgen en nieuwbouw blijft met een ruime marge achter bij de vraag. Dus vanuit een aantal gebieden begon de druk om stikstof verder te verminderen zich op te bouwen en de regering lanceerde enkele weken geleden drastische plannen. Het was gehuld in de taal “er is geen alternatief”, een veelgebruikte en nu bekende term die het ontvangende publiek informeert dat elk debat of elke poging tot compromissen waarschijnlijk zinloos zal zijn. Dit laatste is een opvallend onderdeel omdat het steeds moeilijker werd om bouwvergunningen te krijgen voor het bouwen in een land dat met een echte huisvestingscrisis wordt geconfronteerd.
Betaalbare woningen zijn voor Nederlanders steeds moeilijker te krijgen en nieuwbouw blijft met een ruime marge achter bij de vraag. Dus vanuit een aantal gebieden begon de druk om stikstof verder te verminderen zich op te bouwen en de regering lanceerde enkele weken geleden drastische plannen. Het was gehuld in de taal “er is geen alternatief”, een veelgebruikte en nu bekende term die het ontvangende publiek informeert dat elk debat of elke poging tot compromissen waarschijnlijk zinloos zal zijn. Dus vanuit een aantal gebieden begon de druk om stikstof verder te verminderen zich op te bouwen en de regering lanceerde enkele weken geleden drastische plannen.
Het was gehuld in de taal “er is geen alternatief”, een veelgebruikte en nu bekende term die het ontvangende publiek informeert dat elk debat of elke poging tot compromissen waarschijnlijk zinloos zal zijn. Dus vanuit een aantal gebieden begon de druk om stikstof verder te verminderen zich op te bouwen en de regering lanceerde enkele weken geleden drastische plannen. Het was gehuld in de taal “er is geen alternatief”, een veelgebruikte en nu bekende term die het ontvangende publiek informeert dat elk debat of elke poging tot compromissen waarschijnlijk zinloos zal zijn.
De boeren
Al mijn internationale vrienden praten altijd lyrisch over het kaasaanbod op Schiphol. Nederlanders staan synoniem voor zuivel- en vleesproductie en ik gebruik het vaak om uit te leggen dat we gemiddeld de langste mensen op aarde zijn: eindeloze melkconsumptie vanaf de dag dat we geboren zijn. De sector is zowel cultureel als economisch van betekenis, de typisch Hollandse lunch is een broodje kaas of ham met een glas melk. Zo is het altijd geweest.
Maar volgens de nu gepresenteerde plannen van premier Rutte de sector zal met ongeveer een derde moeten krimpen. Dat betekent gedwongen buy-outs en het wegsturen van families van het land dat ze al generaties lang koesteren. De boeren stonden al lang onder druk en hebben plichtsgetrouw geïnvesteerd in duurzame oplossingen en innovatie om aan stikstof en allerlei andere eisen te voldoen.
Zij hebben hun steentje bijgedragen en flink geïnvesteerd om hun bedrijfsvoering in lijn te houden met een veranderende wereld. Ze begonnen actief te protesteren in 2019 en zijn meer georganiseerd in hun inspanningen omdat hun sector steeds meer het doelwit lijkt te zijn. Ze wijzen terecht op andere sectoren om bij te dragen aan het terugdringen van de stikstofuitstoot. En natuurlijk kan de boerengemeenschap ook op veel sympathie rekenen, welk land zou achter de mensen aan gaan die zijn voedsel produceren?
In no time verhalen over diepe financiële verliezen, trauma begonnen zelfs zelfmoorden van boeren op te duiken. Er kunnen zeker andere manieren zijn om het stikstofprobleem aan te pakken of een uitweg te vinden door aan een soort compromis te werken.
Opgemerkt moet worden dat het grootste deel van de landbouwproductie voor export is en dat de Nederlanders hun binnenlandse voedselvoorziening niet echt vernietigen, hoewel dat een argument is dat nogal wat is gemaakt door het pro-boerderijkamp. De sector is ook niet bijzonder verarmd, zo’n 20% van de boeren is miljonair, een percentage dat zelfs nog hoger is als je rekening houdt met het pure vee dat boerderijen bezit die grote stukken land bezitten.
En Nederlands land is tegenwoordig behoorlijk wat waard, vooral in een land dat wanhopig op zoek is naar ruimte om meer woningen te bouwen. Maar het gaat misschien niet alleen om geld, het gaat evenzeer of zelfs meer over buitenstaanders die een manier van leven beëindigen zonder enige toevlucht tot de boerengemeenschap.
Context
We moeten de gebeurtenissen zien in de bredere context van het drama dat de Nederlandse politiek vandaag is. Premier Rutte is nu twaalf jaar aan de macht en hoewel hij na de financiële crisis aanvankelijk werd geprezen als de redder van de natie, is zijn aandeel fors gedaald. Hij is zeer intelligent, toegewijd, welbespraakt en super effectief in zowel bestuur als politiek, maar is steeds afstandelijker geworden en heeft al zijn grote talenten gebruikt om dingen recht te zetten die vreselijk verkeerd zijn.
En ze zijn beslist slecht. Ik schreef over de toeslagenaffaire waar de Nederlandse fiscus het leven van zo’n 26.000 ouders en 70.000 kinderen(!) verwoestte, door hen doelbewust aan te vallen voor zogenaamd te veel betaalde kinderbijslag. Het ging vooral om minderheids- en immigrantenouders die vaak failliet gingen, in veel gevallen werden kinderen als gevolg daarvan bij hun ouders weggehaald.
Een werkelijk verschrikkelijk en nog steeds niet volledig opgelost schandaal waarvoor Rutte de politieke verantwoordelijkheid wist te ontlopen. Dan was er het Afghanistan-debacle, ontbrekende telefoonteksten (zoals het plaatsen van e-mails van de overheid op je eigen server en ze vervolgens kwijtraken), zigzaggend tijdens Covid en meer recentelijk de afschuwelijke behandeling van asielzoekers. Ik zal je het gerammel tijdens de coalitieonderhandelingen vorig jaar besparen, maar de schandalen van Boris Johnson verbleken in vergelijking.
Als hij in de problemen zat, zou Rutte argumenteren ‘er geen actieve herinnering aan te hebben’ als middel om een crisis af te wenden. Allemaal met een glimlach. Hoe vaardig hij zichzelf en zijn regering ook door al deze zaken heen manoeuvreerde, het deed één ding: de Nederlanders vertrouwden hem niet meer.
De strijd aangaan met de boeren zou hoe dan ook een zware strijd worden, want iemand die het vertrouwen heeft verloren en wordt afgeschilderd als iemand met een oprecht gebrek aan menselijke empathie, is politiek gezien in wezen een doodlopende weg. Onnodig te zeggen dat opiniepeilingen een electorale ondergang voor Rutte en zijn team voorspellen als er vandaag verkiezingen zouden worden gehouden.
Het vertrouwen – voor zover dat er was – tussen overheid en boeren werd verder aangetast toen de boeren voorstelden een bemiddelaar aan te stellen, een verzoek dat werd gesteund door een meerderheid in het parlement. Zoals gebruikelijk bracht Rutte Johan Remkes naar voren, een gepensioneerd politicus die gerespecteerd wordt. Echter: Remkes is een van de architecten van het stikstofbeleid waarover hij moet arbitreren, en toevallig ook een van Rutte’s beste politieke vrienden. Tot zover onafhankelijke conflictoplossing. De enige kans deze week om dingen op te lossen werd totaal gemist.
Deze week
Dus terwijl de overheid een spel met veel inzet speelde, namen de boeren ook een groot risico, te veel verstoring veroorzaakt door protesten zal leiden tot een snel verlies van publieke steun. Nederlandse boeren staan bekend als hardwerkende, zelfvoorzienende en gezagsgetrouwe burgers totdat ze te ver worden geduwd en dit is wat er nu gebeurt. De protesten zijn op volle kracht aan de gang met boeren die voedseldistributiecentra, snelwegen en grensovergangen blokkeren.
Op dinsdagavond nabij de stad Heerenveen, toen de protesten afliepen, pakte de politie hun wapens tijdens een nog onduidelijke woordenwisseling. Een agent schoot op de inmiddels beroemde zestienjarige die wegreed van de politie. De jongen is vrijgesproken van enig vergrijp, de politieagent is ondertussen buiten dienst en verstopt zich. Het incident deed het evenwicht van de publieke opinie terugvallen op de boeren,
En nu
De boeren hebben aangekondigd door te gaan met protesteren. De bemiddelaar is met vakantie (iets heiligs in de Nederlandse samenleving: dat mag je niet onderbreken) en zal daarom naar verwachting pas na deze zomer met zijn werkzaamheden beginnen.
De kwestie is ook internationaal ontdekt en wordt vaak voorgesteld als de strijd tussen de ‘gewone man’ en de ‘wereldwijde elites’, net zoals het was tijdens de pandemie. In een kwestie van tijd zijn allerlei complottheorieën de ronde gaan doen, waaronder degene die beweert dat het helemaal niet om stikstof gaat en slechts een truc om land te laten bouwen door de boeren eruit te schoppen terwijl de samenleving met geweld wordt omgezet in niet-zuivelproducten diëten.
De regering en sommige media hebben dit aangegrepen om de boerenopstand te definiëren als een harde rechtse oefening, net zoals de vrachtwagenprotesten in Canada eerder dit jaar. Maar zelfs de linkse ‘Partij voor de Dieren’ die niet bepaald boerderijvriendelijk is, heeft premier Rutte scherp bekritiseerd over zijn aanpak van de affaire. In wezen is het geen kwestie van links of rechts.
De leider van de Boer-Burger Beweging die hard groeit, Caroline van der Plas, is fel pro-boeren maar vrij gematigd in andere dossiers. Het is een debat over hoe een immer dichtbevolkte natie op een klein stuk land onder toenemende druk moet worden bestuurd op een manier waarop iedereen een stoel aan de tafel heeft en inspraak heeft. Het is ook een functie van traditie en breken met een verleden waar een groot deel van de bevolking diep mee verbonden is.
Als een nationale regering de kaart ‘geen alternatief’ en ‘de EU legt dit op’ uitspeelt, gaat het onvermijdelijk mis. De flexibiliteit van een functionerende democratie lijkt er niet meer te zijn. Alle kanten van het politieke spectrum zullen nu moeten opstaan en deze crisis op een redelijke manier doorstaan. Aan het eind van deze week zijn er echter geen tekenen dat dit zal gebeuren.
Flashback en conclusie
In 1986 voltooiden de Nederlanders de Oosterscheldekering een van ‘s werelds meest unieke en innovatieve stormvloedkeringen op zee. Het was niet alleen een ongelooflijke technische prestatie, maar ook een politieke overwinning. Net als de boeren vandaag, hadden vissers actief geprotesteerd tegen plannen van de regering. Het plan was om de dam te bouwen als een vaste barrière waardoor de afgesloten zeearm een zoetwatermeer zou worden. Het zou het verlies van visserij- en mosselkweekbedrijven betekenen en hele gemeenschappen verwoesten. Het zou in feite een einde maken aan de manier van leven van de vissers.
Het ontwerp en de constructie van de dam waren uiteindelijk zo dat grote beweegbare deuren gesloten konden worden in geval van storm, in alle andere gevallen zouden ze open staan en zeewater in en uit laten rollen. Zowel de overheid als de vissers kregen wat ze wilden. Een fenomenaal compromis dat de aandacht van over de hele wereld trok als een ongekende sociale en technische prestatie. Nu kijkt de wereld naar de Nederlanders en vraagt zich af waarom ze deze keer niet dezelfde magie lijken te kunnen herhalen.