‘De Jonge bemoeide zich actief met mondkapjesdeal van Sywert van Lienden’

Hugo de Jonge heeft zich destijds als minister van Volksgezondheid (VWS) actief bemoeid met de mondkapjeshandel van partijgenoot Sywert van Lienden. Dat meldt de Volkskrant op basis van interne documenten.

CDA’er Hugo de Jonge heeft zich als minister van Volksgezondheid (VWS) actief bemoeid met de mondkapjeshandel van partijgenoot Sywert van Lienden. Hoewel de inkoop van beschermingsmiddelen niet zijn verantwoordelijkheid was, zorgde De Jonge er persoonlijk voor dat een topambtenaar contact opnam met Van Lienden. Die interventie leidde er mede toe dat de mediapersoonlijkheid uiteindelijk onder lucratieve voorwaarden mondkapjes mocht leveren.

Dat blijkt uit interne documenten die de Volkskrant in handen heeft gekregen met een beroep op de Wet Openbaarheid van Bestuur (WOB). Van Lienden en zijn twee compagnons Bernd Damme en Camille van Gestel zouden uiteindelijk minstens 20 miljoen euro verdienen aan de omstreden mondkapjesdeal.

Uit de interne documenten blijkt dat De Jonge op vrijdagavond 10 april 2020, een dikke week voordat de overheid een lucratieve order gunde aan Van Lienden, via WhatsApp contact opnam met Bas van den Dungen, de secretaris-generaal van het ministerie van Financiën. Die topambtenaar hielp VWS tijdens de coronacrisis bij het inkopen van beschermingsmiddelen voor de zorg.

De Jonge, die binnen het kabinet niet verantwoordelijk was voor de inkoop van beschermingsmiddelen, maakte in zijn appjes aan Van den Dungen duidelijk dat hij wilde dat er een samenwerking tot stand kwam tussen zijn ministerie en zijn partijgenoot. Eerder was dat mislukt, omdat het Landelijk Consortium Hulpmiddelen (LCH), de inkooporganisatie van VWS, de motieven van de ex-scholierenleider wantrouwde.

Uit de WOB-stukken kan opgemaakt worden dat De Jonge ook het telefoonnummer van Van Lienden doorstuurde naar de topambtenaar.
De Jonge hoopte dat de weerstand tegen Van Lienden alsnog overwonnen kon worden, blijkt uit het app-verkeer. De minister schreef aan de topambtenaar:

Je kunt die Sywert beter inside pissing out hebben dan outside pissing in. Met een klein beetje verdraagzaamheid moet dat lukken. Hoop echt dat het lukt.

Door te verwijzen naar een uitspraak van de Amerikaanse politicus Lyndon B. Johnson, die critici graag in zijn eigen kamp trok om ze zo het zwijgen op te leggen, lijkt De Jonge ook de motivatie te geven voor zijn interventie. De eerste keer dat de minister contact opnam met de topambtenaar, 10 april, was precies de dag dat Van Lienden een aantal bijtende tweets met kritiek op de overheid de wereld in slingerde. Zo schreef Van Lienden:

Sywert van Lienden

@Sywert
Geloof mij: binnen 1-2 weken kan iedereen in Nederland goed beschermd werken in de zorg… Je moet alleen leren samenwerken en niet denken vanuit verkokerde bureaucratiën. Doen!
2:00 PM · Apr 10, 2020

Minister De Jonge stuurde Van den Dungen dezelfde avond onder andere een tweetbericht waarin de ex-scholierenleider zich beklaagde dat een van zijn afnemers was lastiggevallen door de inspectie.

Sywert van Lienden

@Sywert
Waar verhaal: we geven grote thuiszorgorganisatie beschermende mondkapjes van niveau (je kan er duizenden werknemers wekenlang mee beschermen). Belletje van inspectie: of ze daarmee willen stoppen qua inkopen en spullen van lagere kwaliteit willen gebruiken. Hoe dan?!
2:00 PM · Apr 10, 2020

Ook beweerde Van Lienden dat de overheid faalde in het verstrekken van beschermingsmiddelen en pleitte hij voor meer samenwerking met zijn non-profitstichting Hulptroepen Alliantie:

Sywert van Lienden

@Sywert
Als dat gebeurt, dan zal ik met plezier de afgelopen weken vergeten. Als het niet gebeurt, dan ben ik benieuwd naar de parlementaire nabeschouwing van de afgelopen periode.
2:00 PM · Apr 10, 2020

Minister De Jonge stuurde daarnaast ook nog screenshots van app-berichten die Van Lienden eerder op de dag aan zijn politiek assistent had gestuurd. Daarin klaagde de ex-scholierenleider over de ‘diep frustrerende’ ervaringen met VWS, dat hem zou tegenwerken:

Sywert van Lienden
We kunnen jullie helpen, maar overheid moet wel geholpen willen worden.
10-04-2020 19:25

Ook hintte Van Lienden op commerciële aspiraties:

Sywert van Lienden
Overweeg inmiddels maar te stoppen met de stichting en commercieel te gaan. Kennelijk wil de overheid niet meer geholpen worden zonder winstoogmerk.
10-04-2020 19:22

Topambtenaar Van den Dungen ondernam na het ontvangen van die berichten van De Jonge nog dezelfde avond actie, hoewel het paasweekend voor de deur stond. De secretaris-generaal rapporteerde aan De Jonge:

Bas van den Dungen
Gebeld en voicemail ingesproken dat ie mij vanavond kan bellen. En anders heel het weekend. Ik zal zelf ook nog wel paar keer bellen.
10-04-2020 21:04

Hugo de Jonge
Super!

10-04-2020 21:04

Op de suggestie van de topambtenaar om ‘een call’ met Van Lienden te regelen, reageerde De Jonge meteen enthousiast:

Hugo de Jonge
Is echt een goed idee!
10-04-2020 21:09

Een uur later, rond 22.00 uur, liet Van den Dungen weten dat hij nog voor dat weekend een afspraak had gemaakt met Van Lienden ‘om nu echt meters te maken’. Ook de verantwoordelijke minister Martin van Rijn (Medische Zorg) zou deelnemen aan het gesprek. Van den Dungen:

Bas van den Dungen
Doe ik met Martin, oke?
10-04-2020 22:05

Hugo de Jonge
Super doen
10-04-2020 22:05

Een dag na het app-verkeer met De Jonge begonnen de gesprekken tussen Van den Dungen en Van Lienden over een grote order, blijkt uit de interne documenten. De mediapersoonlijkheid liet onder andere aan de topambtenaar weten:

Sywert van Lienden
Voor jouw beeld: we hebben nu 100 miljoen mondmaskers in het vizier van gerenommeerde bedrijven waarvan al samples in NL zijn en die getest zijn.
11-04-2020 10:57

Andere medewerkers binnen VWS verbaasden zich ondertussen over de voorkeursbehandeling die Van Lienden opeens kreeg, terwijl hij in de weken daarvoor nog was afgewezen. Een ambtenaar vroeg zich af:

Ambtenaar bij VWS
Waarom moet dit überhaupt? Waarom opeens op eerste Paasdag een call?
11-04-2020 15:28

Er was binnen het ministerie ook kritiek op de bemoeienis van De Jonge, die blijkbaar eerder al iemand anders had benaderd om ‘een lijntje’ met Van Lienden te onderhouden, zo staat in een app-bericht van 10 april:

Ambtenaar bij VWS
Daar had Hugo toen steeds contact over.
10-04-2020 23:17

De bemoeienis van De Jonge wordt verder omschreven als ‘ongemakkelijk’.

Op zondag 12 april mailde Van Lienden zijn eerste (dan nog non-profit-) aanbod naar Van den Dungen. In de cc stonden onder anderen prins Constantijn, Barbara Baarsma van de Rabobank en Coolblue-topman Pieter Zwart.

Weer een dag later (13 april) spraken Van Lienden, Van Rijn en Van den Dungen af dat er een ‘ondernemingsrisico’ verdisconteerd mocht worden in de prijs die de mediapersoonlijkheid in rekening zou brengen bij de overheid, zo blijkt uit het app-verkeer. Op de vraag van Van Lienden hoeveel hij mocht leveren, antwoordde Van den Dungen: ‘Ik zou zeggen veel!!’

De bemoeienis van minister De Jonge leidde zo binnen enkele dagen tot een doorbraak voor Van Lienden. Volgens de ex-scholierenleider speelde de door De Jonge aangesproken topambtenaar daarbij een cruciale rol. Aan secretaris-generaal Van den Dungen schreef Van Lienden:

Sywert van der Lienden
Oprecht dank voor je inzet. Je hebt iets wat onnodig vast kwam te zitten losgetrokken. Super
13-04-2020 19:16

VWS gedroeg zich na de ingreep van De Jonge als de vragende partij die graag wilde samenwerken met Van Lienden. Een belangrijke voorwaarde was dat diens Hulptroepen Alliantie niet zou concurreren met VWS bij de aankoop, het transport en de distributie van mondmaskers, zo maakte Van den Dungen al op 12 april duidelijk aan de CDA-minister:

Bas van den Dungen
Het risico is dat zijn idee een concurrerend initiatief wordt. Daar houden wij niet van in een crisis met schaarste.
12-04-2020 20:34

Hugo de Jonge
True. Concurrerend initiatief slaat nergens op.
12-04-2020 20:42

De topambtenaar deelde daarnaast ook De Jonges beduchtheid voor de mediamacht van Van Lienden, blijkt uit een app-bericht dat hij op 12 april aan een andere ambtenaar stuurde:

Bas van den Dungen
Het is alvast belangrijk na te denken welke verstandige ‘hoge omes’ we zouden kunnen benaderen om hem in het gareel te krijgen
12-04-2020 17:32

De uiteindelijke deal met Van Lieden werd doorgedrukt door de top van het ministerie. Toen inkooporganisatie LCH bleef tegenstribbelen – en pleitte voor kleinere orders – kreeg Van Lienden op 14 april toestemming om een app-bericht van Van den Dungen door te sturen naar het LCH. Daarin schreef de topambtenaar dat Van Lienden ‘zoveel als mogelijk’ mocht leveren om zo de door het ministerie gewenste ‘oversupply’ te realiseren.

De Jonge hield in die dagen nog steeds een vinger aan de pols. De CDA-minister ging ervan uit dat de Hulptroepen Alliantie helemaal zou opgaan in het LCH en reageerde verbaasd toen Van Lienden toch zijn eigen webshop begon met zijn non-profitorganisatie. Op 16 april stuurde de CDA-bewindspersoon een screenshot van Van Liendens Hulptroepen-site naar een app-groep van VWS.

Topambtenaar Van den Dungen reageerde daar weer op:

Bas van den Dungen
Daar hebben we hem niet van kunnen weerhouden… Belangrijker dat hij een grote deal sluit met LCH. Het is een bijzondere jongen.
16-04-2020 21:31

Uiteindelijk kreeg Van Lienden op 19 april zwart op wit een toezegging voor een order van 40 miljoen mondkapjes ter waarde van 100 miljoen euro. Die order sloot hij af met zijn net opgerichte commerciële bedrijfje, waardoor alle winsten naar hem en zijn compagnons zouden vloeien. Naar de buitenwereld bleef Van Lienden zich voordoen als een weldoener die ‘om niet’ mondmaskers veiligstelde voor de zorg.

Binnen het ministerie waren de commerciële belangen van Van Lienden van ondergeschikt belang, laat secretaris-generaal Van den Dungen in een reactie weten. ‘Iedereen was in paniek’, aldus zijn woordvoerder. ‘De opdracht was: zorg dat er mondkapjes zijn. Of het om een commercieel bedrijf ging of niet, was niet iets wat toen speelde.’
Buiten de eigen portefeuille

De bemoeienis van minister De Jonge in de aanloop naar de deal van Van Lienden is opmerkelijk, omdat hij zich daarmee inzette voor een partijgenoot die deel uitmaakte van de verkiezingsprogrammacommissie van het CDA (inmiddels heeft Van Lienden zijn lidmaatschap opgezegd). Bovendien overschreed De Jonge met zijn optreden de grenzen van zijn eigen portefeuille. De CDA-minister heeft het afgelopen jaar steeds geweigerd om commentaar te geven op de deal van Van Lienden, omdat de kwestie naar eigen zeggen niet tot zijn portefeuille zou behoren.

De Volkskrant onthulde in mei 2021 de geheime coronadeals van Sywert van Lienden. Inmiddels loopt er al maandenlang een onderzoek van Deloitte naar de zaak. ‘Dat onderzoek moet de feiten in kaart te brengen en ieders rol en verantwoordelijkheid daarbij’, laat een woordvoerder van VWS in reactie weten. Hugo de Jonge, die inmiddels minister van Volkshuisvesting is, wil geen commentaar geven. Zijn toenmalige en huidige politiek assistent, Bart van den Brink, laat weten dat hij contact opnam met Van Lienden, omdat die in zijn tweets kritiek uitte over de langdurige zorg en de rol van de inspectie. Die twee onderwerpen maakten wel deel uit van De Jonges portefeuille. De Jonge zou zich niet hebben bemoeid met de inhoud van de deal die uiteindelijk werd gesloten.

Van de 40 miljoen mondkapjes die Van Lienden en zijn twee compagnons voor ruim 100 miljoen euro verkochten aan de overheid, zijn er uiteindelijk maar 630 duizend naar de zorg gegaan. De rest ligt nog op voorraad of is afgekeurd voor de zorg.

Om het berichtenverkeer rond de mondkapjesdeal van Sywert van Lienden te achterhalen diende de Volkskrant in mei 2021 twee verzoeken in het kader van de Wet openbaarheid van bestuur (Wob) in bij de ministeries van VWS en Financiën. Die waren niet van plan om deze gegevens snel te publiceren. Het ministerie van Financiën hield in eerste instantie de boot af omdat topambtenaar Van den Dungen onder VWS zou vallen.

Van den Dungen was tijdens de coronacrisis tijdelijk bij VWS gestationeerd, maar is in dienst bij Financiën. Nadat de Volkskrant bezwaar had gemaakt, werden de gegevens alsnog vrijgegeven. Alle betrokkenen hebben de afgelopen twee weken de tijd gehad bezwaar te maken tegen deze beslissing van Financiën; daar is geen gebruik van gemaakt.

De Volkskrant ging in beroep tegen het uitblijven van een besluit van VWS, waarna de rechtbank half januari besloot dat VWS de gegevens alsnog binnen een maand moest publiceren. Tegen die uitspraak is het ministerie in beroep gegaan. Voor dit artikel zijn daarom alleen de berichten gebruikt die het ministerie van Financiën heeft vrijgegeven.