Alleen gaand geeft Oostenrijk de migratie hardliner. Op deze manier worden onopgeloste binnenlandse politieke problemen naar de buitenwereld gedragen. “Illegalen” zijn nodig in het kapitalisme.
Hekken zijn geen puur fysieke objecten. Ze zijn ook een gevoel. Het dagelijks leven biedt hiervan vele voorbeelden. De stad Wenen wordt gekenmerkt door gemeentelijke gebouwen. Deze sociale woningbouwstructuren hebben soms het aanzien van bolwerken. Dit gebeurde niet, zoals conservatieven graag beweren, als voorbereiding op de Oostenrijkse burgeroorlog, maar was te wijten aan de smaak van de tijd aan het begin van de 20e eeuw.
Nu komt het voor dat binnenplaatsen meestal meerdere ingangen hebben, die open kunnen zijn en geschikte mensen kunnen passeren, of ze kunnen worden afgesloten. Dit gebeurt in Wenen steeds vaker en met zorgwekkende ijver. De auteur van deze regels brengt zijn zoontje naar een gemeenschappelijke kleuterschool, die zich midden op een gemeentelijk bouwterrein in Wenen bevindt.
Bij de renovatie van deze binnenplaats zijn nu poorten toegevoegd die Fort Knox waardig zijn. Er kan niet meer overheen geklommen worden en de spijlen zijn voorzien van twee lagen geperforeerd metaal zodat er geen hand in het erf kan komen. Als u uw kind naar de kleuterschool wilt brengen, moet u gebruik maken van een intercom. Het lukt vaak niet (natuurlijk) en de leerkrachten van het basisonderwijs hebben meestal andere dingen te doen dan deurwachter spelen.
Gevraagd naar de redenen voor deze verandering, gaf de patrouille-conciërge aan dat met name oudere bewoners zich nu veiliger zouden voelen. Daarmee is alles gezegd. Veiligheid is een gevoel en zeker geen rationeel gevoel. Wie het inbrekersvak ook maar een beetje kent, weet hoe hij intercoms en huispoorten met één enkele beweging kan omzeilen. Als er één groep mensen makkelijk het erf in kan, zijn het de dieven.
Doorbreek het taboe op hekken
De veelal wat abstracte angst voor indringers zit diep in Oostenrijk en wordt politiek gecultiveerd. Niemand weet dit beter dan de grotendeels onsuccesvolle Oostenrijkse bondskanselier Karl Nehammer. Hij probeerde onlangs zijn bleke merkessentie in eigen land op te poetsen door Roemenië en Bulgarije te beletten toe te treden tot Schengen .
Daarbij werd hij in Europa een beetje gemarginaliseerd, omdat ook anderen uit het conservatieve kamp in Europa de stap buitengewoon onhandig vonden – om nog maar te zwijgen van de woede van de getroffen Bulgaren en Roemenen. Nehammer zag duidelijk geen kans om terug te roeien en ging daarom liever achteraan.
De Bulgaarse grens is niet voldoende beveiligd, Europa zou hier moeten investeren. Twee miljard om de mensenhandelbendes een halt toe te roepen met een grenshek naar Turkije. Dat is iets makkelijker gezegd dan gedaan, maar het lijkt deel uit te maken van een strategie. Nog voor Kerstmis had Nehammer, in overeenstemming met het seizoen van hartelijke mensheid, gesproken over de noodzaak om eindelijk “het taboe op de hekken te doorbreken”, ze waren tenslotte niet “nieuw”.
Hij heeft meer recht dan hij zou willen, want er staan al prikkeldraad- en warmtebeeldcamera’s aan de Bulgaarse grens. Het ligt echter in de aard der dingen dat een grenshek altijd ergens zijn slechtst bewaakte plek heeft, en die plek wordt uitgebuit.
Suggereren dat dit met de nodige moeite technisch op te lossen is, is een bekende truc van rechtse populisten. Het is geen praktische oplossing. De gevolgen van dergelijke symbolische politiek zijn echter fataal. De economie en in bredere zin de Europese samenwerking lijdt onder de daaruit voortvloeiende geschillen en wederzijdse beschuldigingen.
Besluit de ÖVP steeds verder te escaleren, dan zal de partij straks zelf het asielrecht in twijfel moeten trekken (er gaan al tedere stemmen in die richting). Dit zou dan geleidelijk de hele canon van normen opheffen waar mensen zo trots op zijn in toespraken op zondag en die mensen graag in het gezicht van andere delen van de wereld wrijven.
Het migratiedilemma van Oostenrijk
Helaas is bondskanselier Nehammer niet de enige in het land met zijn grenshekfantasieën. Een beetje anti-asiel is iets dat bijna alle partijen gemeen hebben, zij het dat men zwijgt over mensenrechtenschendingen, zoals het heimelijk gedogen van push-backs. Deze, overigens illegale, afwijzingen van vluchtelingen worden stilaan gemeengoed in Europa. Simpelweg omdat je niet meer weet hoe je jezelf moet helpen.
De Neder-Oostenrijkse verkiezingscampagne gaat net de laatste fase in en de verkiezingen in de op een na grootste deelstaat gelden als een belangrijke barometer voor de landelijke verkiezingen die over anderhalf jaar zullen plaatsvinden. De SPÖ-topkandidaat Franz Schnabl spreekt van “geen hoofdstel rond Neder-Oostenrijk willen bouwen”.
Retorisch onderscheidt men zich van de ÖVP en FPÖ, maar in feite steeds minder. In principe hebben de sociaal-democraten het ook tot hun taak gemaakt om “illegale migratie” tegen te gaan.
Af en toe kon iemand de sociaal-democraten een lijst geven van de beroemdste “illegale migranten” uit Oostenrijk. Willekeurige voorbeelden: Franz Werfel is zeker illegaal de grens met Spanje overgestoken met delen van de familie Mann, en of het vertrek van Sigmund Freud in 1938 legaal was, kan als controversieel worden beschouwd. Achter de schermen was er enorme diplomatieke druk en vermoedelijk werden de nazi-autoriteiten omgekocht.
Naast de zielige vragen over vluchten en menselijkheid, zijn er ook de pragmatische. Hiermee moet echter geen rekening worden gehouden, omdat er een strikt ideologisch onderscheid moet worden gemaakt tussen ‘goede’ vluchtelingen, die met verschrikkelijke vervolgingsverhalen kunnen komen (en idealiter een lichte huidskleur hebben) en ‘slechte’ arbeidsmigranten. Een grens die in de praktijk nauwelijks getrokken kan worden. Mensen verlaten hun huizen omdat ze geen perspectief meer zien, hetzij door oorlog, hetzij door de economie.
Eigenlijk heb je de vreemden nodig, maar wil je het niet toegeven. Oostenrijk kan het bereikte welvaartsniveau niet handhaven met zijn “eigen”, onverbiddelijk vergrijzende beroepsbevolking. Migratie is nodig, anders kunnen belangrijke vacatures niet meer ingevuld worden. Dat weet iedereen, ook de ÖVP en de KvK er omheen. Durf het niet te zeggen. Zodra iets over immigratie als goed wordt afgeschilderd, krijst de FPÖ, wat altijd goed bedoeld is op de mediaboulevard.
Je moet gewoon bang zijn voor buitenlanders in Oostenrijk. Tegelijkertijd hebben noch de SPÖ noch de ÖVP veel baat bij retorische intensivering. De rechtse kiezers kunnen slechts tot op zekere hoogte vervreemd zijn van hun oorspronkelijke FPÖ. Zelfs in tijden van crisis, de meest gênante schandalen (“Ibiza”), bleef de FPÖ dubbele cijfers in haar verkiezingsuitslag.
Een goede tiende van de Oostenrijkse elektriciteitsraad steunt de blauwe partij, wat er ook gebeurt. Bovendien kost rechtse retoriek geld aan de “linkse” rand. Als de ÖVP of SPÖ het “law-and-order”-gebrabbel te veel uitpakken, vervreemdt dit de liberale milieus, die vervolgens groen stemmen en NEO’s.
De spindoctors cirkelen rond dit dilemma als motten rond de straatlantaarn. Oplossingen zijn nauwelijks in zicht. Het is bijna onmogelijk om vrijmoedig te wijzen op nieuwe perspectieven en te zeggen hoeveel Oostenrijk de facto heeft geprofiteerd van de toestroom van illegale en ongeschoolde arbeiders.
Uiteindelijk telt veiligheid
In het beste geval kan men alleen spreken over de hoogopgeleide specialisten die de economie nodig heeft en die men naar het land wil lokken. Maar ze komen aarzelend en voelen geen loyaliteit aan Oostenrijk. Bij de volgende gelegenheid zijn ze weer weg, richting Singapore of New York.
De mantra dat goedkope arbeidsmigratie de lonen zou ruïneren, is vele malen wetenschappelijk weerlegd. De grootschalige “Brexit”-test levert voortdurend nieuwe gegevens op. Korte versie: Gesloten grenzen doen de economie krimpen, rijkdom gaat verloren en kansen op vooruitgang drogen voor iedereen op als er voor veel eenvoudige (en weliswaar slecht betaalde) banen gebrek aan personeel is.
Natuurlijk moeten de lonen ook en vooral daaronder stijgen – geen twijfel mogelijk. Maar grensregimes creëren op verraderlijke wijze “illegalen” – en zij zijn degenen die kunnen worden uitgebuit. De beste manier om loondumping te voorkomen is dat iedereen volledige rechten heeft.
Het discours in Oostenrijk verschuift dan snel van migratie naar veiligheid. Bij het horen van het woord ‘veiligheid’ schakelen de hersenen van Oostenrijkse politici over op de automatische piloot. En veiligheid heeft – volgens Dernier Cri – hekken nodig.
De geplande welvaartsforten, waarmee met name de ÖVP en bondskanselier Karl Nehammer sympathieën willen terugwinnen, zijn echter peperduur. Frontex voegt simpelweg geen waarde toe. Je verergert een probleem dat toch niet kan worden opgeborgen en dumpt de miljarden in opslag.
Het slechtste van twee werelden: vervelende prikkeldraadverstrengelingen die de harten van veel conservatieve politici op de proef stellen en tegelijkertijd exorbitante kosten met zich meebrengen. Kanselier Nehammer moet zich afvragen wat een grenshek rond Europa kost, goed en uitgebreid bewaakt, dag en nacht.
Vraag misschien informatie aan professionals die bekend zijn met zoiets als de gevierde Amerikaanse vastgoedontwikkelaar Donald J. Trump. Zijn hoofdstel (of was het een muur?) was kort, maar het gaat om het gevoel. ( Frank Jödicke )